GÖZALTI VE TUTUKLULUK SÜREÇLERİ

Gözaltı ve Tutukluluk Süreçleri: Kanuni Düzenlemeler, Süreler ve Haklarınız

Bugün sizlere, ceza yargılamasının önemli aşamalarından biri olan gözaltı ve tutukluluk süreçlerini, Türk Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) çerçevesinde detaylı bir şekilde anlatacağım. Bu yazıda, gözaltı ve tutukluluğun şartları, süreleri, bu süreçlerdeki haklarınız ve karşılaşabileceğiniz muhtemel usulsüzlükler hakkında bilgi sahibi olacaksınız.

1. Gözaltı Nedir? Hangi Durumlarda Uygulanır?

Gözaltı, bir suç şüphesi nedeniyle kişinin özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanmasıdır. CMK’nın 91. maddesi uyarınca, gözaltı kararı aşağıdaki şartların varlığı halinde verilebilir:

• Kuvvetli Suç Şüphesi: Şüphelinin bir suç işlediğine dair kuvvetli belirtilerin bulunması (CMK m. 91/1-a).

• Delil Toplama: Şüphelinin ifadesinin alınması veya delillerin toplanması için gözaltına alınması gerekliliği (CMK m. 91/1-b).

• Kaçma Riski: Şüphelinin kaçma ihtimalinin bulunması (CMK m. 91/1-c).

• Delilleri Karartma Riski: Şüphelinin delilleri yok etme, değiştirme veya etkisiz hale getirme ihtimali (CMK m. 91/1-ç).

• Tanık veya Mağdurlara Etki: Şüphelinin tanıkları, mağdurları veya diğer kişileri etkileme riski (CMK m. 91/1-d).

2. Gözaltı Süresi Ne Kadardır?

Gözaltı süresi, CMK’nın 91. maddesi ve AİHM içtihatları doğrultusunda sınırlandırılmıştır. Buna göre:

• Genel Süre: Gözaltı süresi, en fazla 24 saat olabilir (CMK m. 91/3).

• Toplu Suçlarda Süre: Örgütlü suçlar, terör suçları veya birden fazla kişinin işlediği suçlarda, savcının talebi ve hâkim kararıyla gözaltı süresi en fazla 4 gün (96 saat) uzatılabilir (CMK m. 91/4).

Gözaltı süresi, kişinin haklarının korunması amacıyla sıkı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu süre aşıldığı takdirde, gözaltı işlemi hukuka aykırı hale gelir.

3. Gözaltı Sonrası Süreç

Gözaltı süresi sona erdiğinde, şüpheli hakkında aşağıdaki işlemler yapılabilir:

• Serbest Bırakma: Eğer yeterli delil bulunmuyorsa veya gözaltına alma sebepleri ortadan kalkmışsa, şüpheli serbest bırakılır.

• Tutuklama Talebi: Savcılık, şüpheli hakkında tutuklama talebinde bulunabilir. Bu durumda, şüpheli mahkemeye sevk edilir.

4. Tutukluluk Nedir? Hangi Şartlarda Verilir?

Tutukluluk, gözaltı sürecinin ardından, şüpheli veya sanığın özgürlüğünün daha uzun süreli olarak kısıtlanmasıdır. CMK’nın 100. maddesi uyarınca, tutukluluk kararı aşağıdaki şartların varlığı halinde verilebilir:

• Kuvvetli Suç Şüphesi: Sanığın suçu işlediğine dair kuvvetli şüphe bulunması (CMK m. 100/1-a).

• Kaçma Riski: Sanığın kaçma ihtimalinin bulunması (CMK m. 100/1-b).

• Delilleri Karartma Riski: Sanığın delilleri yok etme, değiştirme veya etkisiz hale getirme ihtimali (CMK m. 100/1-c).

• Tanık veya Mağdurlara Etki: Sanığın tanıkları, mağdurları veya diğer kişileri etkileme riski (CMK m. 100/1-ç).

5. Tutukluluk Süresi Ne Kadardır?

Tutukluluk süresi, CMK’nın 102. maddesi ve Anayasa’nın 19. maddesi uyarınca düzenlenmiştir. Buna göre:

• Ağır Ceza Mahkemelerinde: Tutukluluk süresi, en fazla 2 yıl olabilir. Bu süre, özel durumlarda uzatılabilir (CMK m. 102/3).

• Asliye Ceza Mahkemelerinde: Tutukluluk süresi, en fazla 1 yıl olabilir (CMK m. 102/3).

Tutukluluk süresi, adil yargılanma hakkının korunması amacıyla sınırlandırılmıştır. Ancak, özellikle örgütlü suçlar veya terör suçlarında bu süreler uzayabilir.

6. Gözaltı ve Tutukluluk Süreçlerinde Karşılaşılabilecek Usulsüzlükler

Gözaltı veya tutukluluk süreçlerinde, maalesef bazı usulsüzlüklerle karşılaşılabilir. İşte bu usulsüzlükler ve bunlara karşı neler yapabileceğiniz:

a) Gözaltı Süresinin Aşılması

• Usulsüzlük: Gözaltı süresinin 24 saati (veya toplu suçlarda 96 saati) aşması.

• Ne Yapabilirsiniz?

  • Avukatınız aracılığıyla derhal itiraz edin.

  • Gözaltı süresinin aşıldığını savcılığa veya hâkime bildirin.

  • AİHM’e başvuru yapabilirsiniz.

b) İşkence veya Kötü Muamele

• Usulsüzlük: Gözaltı sırasında fiziksel veya psikolojik şiddet uygulanması.

• Ne Yapabilirsiniz?

  • Derhal sağlık raporu talep edin.

  • Avukatınız aracılığıyla savcılığa suç duyurusunda bulunun.

  • AİHM’e başvuru yapabilirsiniz.

c) Avukatla Görüşme Hakkının Engellenmesi

• Usulsüzlük: Gözaltı sırasında avukatınızla görüşmenizin engellenmesi.

• Ne Yapabilirsiniz?

  • CMK’nın 147. maddesi uyarınca, avukatla görüşme hakkınız olduğunu hatırlatın.

  • Savcılığa veya hâkime şikayette bulunun.

d) Delillerin Usulsüz Toplanması

• Usulsüzlük: Gözaltı sırasında delillerin yasa dışı yöntemlerle toplanması.

• Ne Yapabilirsiniz?

  • Delillerin usulsüz toplandığını mahkemeye bildirin.

  • Delillerin geçersiz sayılmasını talep edin.

7. Gözaltı ve Tutukluluk Süreçlerinde Haklarınız

Gözaltı ve tutukluluk süreçlerinde, şüpheli veya sanıkların aşağıdaki hakları bulunmaktadır:

• Avukatla Görüşme Hakkı: Şüpheli veya sanık, gözaltı sırasında avukatıyla görüşme hakkına sahiptir (CMK m. 147).

• Sessiz Kalma Hakkı: Şüpheli veya sanık, ifade vermek istemiyorsa sessiz kalabilir (CMK m. 147).

• Sağlık Kontrolü: Gözaltına alınan kişi, sağlık kontrolünden geçirilmelidir (CMK m. 91/6).

• Yakınlarına Bilgi Verilmesi: Şüpheli veya sanığın yakınlarına, gözaltına alındığı bilgisi verilmelidir (CMK m. 91/7).

8. Sonuç

Gözaltı ve tutukluluk süreçleri, ceza yargılamasının önemli aşamalarıdır. Bu süreçler, şüpheli veya sanıkların özgürlüklerinin kısıtlanmasına neden olurken, adil yargılanma hakkının korunması amacıyla düzenlenmiştir. Ancak, bu süreçlerde karşılaşılabilecek usulsüzlükler, kişilerin haklarını ihlal edebilir. Bu nedenle, gözaltı veya tutukluluk süreçlerinde haklarınızı bilmek ve gerektiğinde hukuki yollara başvurmak büyük önem taşır.

Avukat Mustafa ARDIÇ Kahramanmaraş/Onikişubat 21.03.2025